Książka
przekazywana do rąk Czytelnika poświęcona jest fundacji kalwaryjnej w Werkach
pod Wilnem. Ta, założona w 2. połowie XVII w., jako jeden ze świetniejszych
europejskich obiektów swego gatunku, z racji historycznych uwarunkowań związana
jest ściśle z polskimi tradycjami kulturowymi, a w tym szczególnie z polskim
ruchem kalwaryjnym XVII-XIX wieku. Obiekt ten godny jest poświęcenia mu
szczególnej uwagi z kilku ważkich powodów. Do istotniejszych zaliczyć należy
znaczące miejsce jakie zajmuje kalwaria wileńska wśród europejskich fundacji
kalwaryjnych. Wynika ono z oryginalnych i perfekcyjnych rozwiązań krajobrazowo-przestrzennych,
w tym głównie wyjątkowo atrakcyjnej koncepcji transponowania wzorców jerozolimskich
do realiów topograficznych lokalnego krajobrazu. Jest także kalwaria wileńska
istotnym ogniwem myśli kompozycyjnej w wielowiekowym ciągu kalwarii w dawnej
Rzeczypospolitej powstałych w okresie od 1600 r. (Kalwaria Zebrzydowska)
do 1915 r. (Kalwaria w Wielu), a to ze względu na wspomniane walory planistyczno-krajobrazowe,
a także specyfikę architektury kalwaryjnej osadzonej w tradycjach baroku
wileńskiego (kościoły, kaplice, pałac biskupi). Kolejnym powodem podjęcia
proponowanego tematu jest luka badawcza, jaka powstała w wyniku politycznych
uwarunkowań ostatnich dziesięcioleci, gdy studiowanie problematyki kulturowych
zjawisk Wielkiego Księstwa Litewskiego i ich związków z kulturą polską natrafiało
na dość istotne przeszkody. Co więcej, ta piękna kalwaria pozostaje obecnie
w zapomnieniu wynikającym również z celowego jej zniszczenia (wyburzenie
większości kaplic kalwaryjnych w 1963 r.). Kalwaria wileńska, w całości
zlokalizowana na południowo-zachodnich obrzeżach miejscowości Werki, przestrzennie
i krajobrazowo została z nią związana poprzez atrakcyjny zespół pałacowo-parkowy
(pałąc biskupi), stanowiący pomost kompozycyjny pomiędzy częścią kultową
(parkową) a substancją mieszkalną Werek. Dlatego też, niezależnie od nakreślenia
dziejów kalwarii i jej walorów kompozycyjnych (przestrzennych i architektonicznych)
oddzielny rozdział poświęcono pałacowi biskupiemu i parkowi przypałacowemu.
Samą osadę wiejską w Werkach, należącą w szerszym kontekście do sprzężonego
ukłądu przestrzennego: osada-pałac-kalwaria, pozostawiono poza zakresem
zainteresowań badawczych, jako wymagającą przeprowadzenia oddzielnych, szczegółowych
studiów historycznych i kompozycyjnych. |